Kuruluş Dönemi Osmanlı İskan Politikası

Osmanlı İskân Politikalarının Siyasal Noktadaki Temel Hedefi, Sistemin Kurulması ve Yeni Katılan Öğelere Sistemin İhracı Olarak Özetlenebilir. Sistemin Kurulmasında Da Temel Hedef Otoritenin Teminidir. Bu Bağlamda Nüfus ve İskân Politikalarının Şekillendirilmesinde Askerlerin İhtiyaçlarının Sağlanması Da Bir Hedef Olarak Gösterilebilir. Ekonomik Noktadaki Temel Hedef İse, Yeni Üretim Alanlarının Oluşturulması Doğrultusunda Dolaylı Olarak Yeni Vergi İmkânlarının Arttırılmasıdır. Devletin Sosyal Gruplardan Beklentilerinin Dışında, Daha Alt Düzeyde, Onları Doğrudan Doğruya Hedefleyen Beklentileri De Vardır. İslâmlaştırma Politikalarını Bu Bağlamda Değerlendirmek Gerekmektedir.

Mekanizmanın Oturduğu Dönem Olarak İsimlendirdiğimiz İkinci Dönemde Büyük Ölçüde Sistem Sorununu Çözmüş Durumdadır. Bu Dönemde Uygulanan İskân Politikaları Daha Ziyade Zaruri Nedenlerle Ortaya Çıkmaktadır. 1571 Yılında Fethedilen Kıbrıs'taki İskân Politikaları Bu Noktada İyi Bir Örnektir. Kıbrıs Adasında Uygulanan İskân Politikaları, Sistemde Problem Yarattığı Varsayılan İnsanların Burada İskân Edilmesine Matuftur.

Nüfus ve İskân Politikalarının Değişim ve Dönüşüm Geçirdiği Son Aşama XVI. Yüzyıl İle XIX. Yüzyıl Arasındaki Geniş Zaman Aralığına Denk Gelmektedir. Bu Dönemde, Coğrafî Keşifler Başta Olmak Üzere, Dünya Çapında Meydana Gelen Yeni Gelişmeler Osmanlı'nın Diğer Bütün Politikalarında Olduğu Gibi Nüfus Politikalarında Da Bir Değişime Gitmeyi Zorunlu Kılmıştır. Bu Dönemde Gözle Görülür En Önemli Değişiklik, Tokat, Erzurum Gibi Önemli Ticaret Yollarının Eski Önemlerini Yitirmeleridir. Bunun Sonucunda İnsanların Yoğun Bir Şekilde Kırlardan Kentlere Doğru Göç Ettiklerini Görmekteyiz. Osmanlı İdaresi, Bu Dönemde İstemediği Halde, Şehirlere Biriken Bu İnsanların İaşesini Sağlayacak Yeni Bir Mekanizma Geliştirmek Durumunda Kalmıştır. XIX. Yüzyılda Bu Değişim ve Dönüşüm İhtiyacı Doruk Noktaya Ulaşmıştır. Nitekim, Balkan Savaşları, Kırım Savaşı Gibi, Bu Yüzyılda Meydana Gelen Olağanüstü Siyasî Meseleler Osmanlı Nüfusunu Önemli Ölçüde Etkilemiş, Üç Buçuk Milyon İnsan Anadolu'ya Çeşitli Bölgelerden Göç Etmiştir. Bu Yoğun Göçlere ve Hızlı Nüfus Değişimine Rağmen, Osmanlı, Yeni Gelen Unsurları Sistemle Bütünleştirmede Başarılıdır. Bu Başarının En Önemli Nedeni, Osmanlı'nın Sınıf Sistemine Dayanmayan Temel Kabulleri ve Dünya Algısıdır.

Türkiye Araştırmaları Merkezi
Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de İskân Politikaları
Ekim 2005 - Haziran 2006